"Giảng đường số" giúp hợp tác xã thích ứng với thời đại mới

Mặc dù có vai trò trụ cột trong nền kinh tế, khu vực HTX vẫn đối mặt với nhiều hạn chế về năng lực. Khảo sát của Liên minh HTX Việt Nam chỉ ra rằng, mức độ chuyển đổi số của các HTX trên cả nước mới chỉ đạt khoảng 32%. Đáng chú ý, hơn 50% HTX chưa có định hướng rõ ràng về chuyển đổi số, trong đó, 37,5% HTX có chủ trương, quyết tâm nhưng lại không biết phải bắt đầu từ đâu. Điều này càng cho thấy, việc học tập và đào tạo kỹ năng số không còn là lựa chọn mà đã trở thành chiến lược sống còn.

Phong trào “HTX học online” đã phát huy tối đa ưu điểm của công nghệ thông tin để vượt qua rào cản về địa lý và thời gian. Thay vì chờ đợi các lớp tập huấn truyền thống tốn kém và mất nhiều thời gian di chuyển, cán bộ quản lý và thành viên HTX, ngay cả những người phụ nữ vùng cao, nay đã có thể tiếp cận kiến thức từ mọi nơi chỉ với một chiếc điện thoại thông minh.

Liên minh HTX Việt Nam, cùng với các Bộ ngành và doanh nghiệp công nghệ, đã và đang triển khai nhiều lớp tập huấn trực tuyến về các chuyên đề quan trọng như: Khái niệm và tầm quan trọng của chuyển đổi số, lộ trình và giải pháp chuyển đổi số, kỹ năng đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, và ứng dụng công cụ quản trị dữ liệu. Những chương trình này không chỉ cung cấp kiến thức lý thuyết mà còn trang bị kỹ năng thực tiễn, giúp HTX áp dụng công nghệ thông tin và các giải pháp chuyển đổi số một cách hiệu quả.

Điển hình là chương trình đào tạo kỹ năng bán hàng qua livestream cho nông dân vùng cao do Viettel Post và các nền tảng số khởi xướng. Trước đây, khái niệm "bán hàng online" còn xa lạ, nhưng giờ đây, những người nông dân, thành viên HTX đã biết cách mở điện thoại, tự quay video, giới thiệu sản phẩm nông sản của mình trên các nền tảng số. Từ chợ phiên truyền thống, họ bước vào không gian thương mại điện tử, nơi khách hàng có thể đến từ bất cứ đâu.

Chỉ sau chưa đầy 3 tháng triển khai dự án “Hành trình nông sản” tại Lai Châu, hashtag liên quan đã đạt gần 30 triệu lượt xem trên TikTok trong năm 2025. Đây là minh chứng rõ rệt cho hiệu quả của việc học tập số và ứng dụng công nghệ trong xúc tiến thương mại.

Hay như trường hợp của Giám đốc HTX Tri Thức - Bản Địa Goong (Lào Cai) Chảo Thị Yến - người dân tộc Dao, nhờ quá trình học tập và tham gia dự án cộng đồng, các lớp tập huấn công nghệ số trực tuyến của Liên minh HTX Việt Nam và các ban ngành mà chị có khả năng diễn tự tin và duyên dáng trước ống kính - những kỹ năng cốt lõi của một host livestream giỏi, giúp giữ chân người xem.

Thay vì chỉ tập trung vào giá cả, các buổi livestream của giám đốc HTX này đặt yếu tố "trao giá trị" lên hàng đầu, đúng như tên gọi của HTX Goong (tốt đẹp).

Chị Chảo Thị Yến cũng tận dụng tối đa lợi thế của mình là một HTX bản địa ở vùng cao khi quay trực tiếp tại nơi sản xuất. Chị còn tìm cách thuyết phục và đào tạo các bạn trẻ trong bản tham gia hỗ trợ quay phim, xây dựng kênh, đưa nông sản lên sàn thương mại điện tử, tạo ra một làn sóng chuyển đổi số trong cộng đồng.

Nhờ những yếu tố này, HTX Goong không chỉ bán được hàng mà còn xây dựng được một thương hiệu vững chắc, kết nối tiêu thụ thành công hàng chục tấn sâm đất và nhiều sản phẩm thảo dược cho bà con bản địa.

Thực tế từ HTX Tri Thức - Bản Địa Goong cho thấy, giảng đường online đang định hình lại cách thức phát triển nguồn nhân lực cho kinh tế tập thể, giúp các HTX không chỉ là đơn vị sản xuất mà còn trở thành những doanh nghiệp số chủ động hội nhập và cạnh tranh trong nền kinh tế mới.

Nếu "học online" giúp mở rộng kiến thức, thì "học công nghệ" lại là quá trình đào tạo chuyên sâu về ứng dụng các giải pháp kỹ thuật cụ thể vào sản xuất và quản trị, giúp HTX giải quyết bài toán lớn về chi phí và chất lượng. Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng chuyển đổi số trong nông nghiệp có thể giúp giảm chi phí vận hành lên tới 30%, giảm chi phí vật tư, phân bón từ 15-20%, đồng thời tăng năng suất từ 15-28%. Các HTX Việt Nam đang nhanh chóng tiếp thu và ứng dụng điều này.

Các HTX tiên phong đã được tập huấn để sử dụng công nghệ Blockchain và QR Code nhằm truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Sau khi sơ chế, đóng gói, sản phẩm được dán tem QR code giúp truy xuất nguồn gốc của từng hộ sản xuất và từng thửa ruộng. Công nghệ này không chỉ đảm bảo tính minh bạch, nâng cao giá trị hàng hóa nông sản mà còn là điều kiện bắt buộc để tiếp cận các thị trường xuất khẩu khó tính.

HTX Dược liệu Sóc Sơn (Hà Nội) là một ví dụ điển hình về việc ứng dụng công nghệ để kiểm soát chất lượng và mở rộng chuỗi giá trị. Các thành viên HTX đã được đào tạo về kỹ năng quản lý vùng trồng theo tiêu chuẩn GACP-WHO (Thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới). Song song đó, việc ứng dụng phần mềm quản lý kho, quản lý đơn hàng và truy xuất nguồn gốc đã giúp HTX kiểm soát chặt chẽ từ khâu trồng trọt đến khâu chế biến, đảm bảo các chỉ số dược tính và an toàn vệ sinh. Nhờ vậy, HTX này đã nâng cao uy tín, mở rộng được thị trường tiêu thụ ổn định, thậm chí ký kết các hợp đồng cung cấp nguyên liệu cho các công ty dược lớn.

Hay như HTX Rau quả sạch Chúc Sơn (Hà Nội) đã ứng dụng công nghệ số trong quản lý sản xuất, nổi bật là việc lắp đặt trạm cảnh báo thời tiết (Imetos). Việc này giúp các thành viên thường xuyên cập nhật dữ liệu về khí hậu, độ ẩm, và sâu bệnh theo thời gian thực, từ đó đưa ra quyết định canh tác chính xác hơn, tránh được rủi ro và giảm thiểu vật tư. Nhờ áp dụng đồng bộ các công nghệ, 100% sản phẩm của HTX được tiêu thụ theo hợp đồng với giá ổn định. 

Song song với việc quản lý sản xuất, việc học cách bán hàng đa kênh (kết hợp sàn thương mại điện tử như Postmart, Shopee, Lazada với livestream trên mạng xã hội) đã giúp nhiều HTX kết nối được nhiều đại lý, mở rộng thị trường tiêu thụ.

Điển hình là HTX Cà phê Bích Thao (Sơn La). Từ việc kinh doanh truyền thống, cán bộ HTX đã học cách xây dựng kênh bán hàng trực tuyến và sử dụng mạng xã hội để quảng bá thương hiệu cà phê của mình. HTX này đã được hỗ trợ đào tạo chuyên sâu về kỹ năng thương mại điện tử, cách tối ưu hóa từ khóa và hình ảnh sản phẩm. Nhờ việc tận dụng các nền tảng số, đặc biệt là việc đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử lớn, cà phê Bích Thao đã mở rộng được thị trường bán lẻ từ các tỉnh phía Bắc vào miền Nam, không chỉ dừng lại ở việc cung cấp cà phê nhân thô mà còn bán các sản phẩm chế biến sâu như cà phê rang xay. Điều này không chỉ giúp tăng doanh số mà còn giúp tăng giá trị sản phẩm thêm 15-20% so với việc bán qua các kênh trung gian truyền thống.

Mặc dù phong trào "Học tập số" đang lan tỏa mạnh mẽ và đã có những mô hình thành công, thách thức vẫn còn rất lớn. Khảo sát cho thấy, nguyên nhân khiến năng lực ứng dụng công nghệ còn hạn chế chủ yếu là do trình độ của cán bộ quản lý và nhân lực trong các HTX chưa đủ năng lực khai thác thông tin, định hướng chiến lược, xây dựng kế hoạch chuyển đổi số, và tiếp cận thị trường số. Điều này khiến công nghệ số chỉ mới được ứng dụng ở các khâu cơ bản như tưới tiêu, nhà lưới, dán tem truy xuất nguồn gốc, mà chưa đi sâu vào chế biến, quản lý, và quảng bá sản phẩm.

Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Đinh Hồng Thái cho biết, Liên minh HTX Việt Nam đang triển khai nhiều giải pháp quan trọng nhằm thúc đẩy chuyển đổi số, trong đó có việc xây dựng các nền tảng số tiêu biểu như “Chợ sản phẩm trực tuyến” và phần mềm truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Đây là những công cụ quan trọng giúp HTX nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong thời kỳ kinh tế số.

PGS. TS Đào Thế Anh, chuyên gia nông nghiệp, nhấn mạnh: “Chúng ta cần cung cấp thêm các dịch vụ cho HTX như thông tin sản xuất, tư vấn sản xuất, chẩn đoán sâu bệnh, khoa học công nghệ để hướng tới phát triển nông nghiệp sinh thái. Với công nghệ số, các HTX vùng sâu vùng xa sẽ được tiếp cận những dịch vụ đó dễ dàng hơn”. Ông cũng cảnh báo rằng công nghệ số chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi các HTX hợp tác đa chiều, đa lĩnh vực, đa dạng hoạt động, tránh lãng phí khi chỉ sử dụng cho một vài hoạt động đơn lẻ.

Mức độ chuyển đổi số chỉ đạt 32% như đã thống kê cho thấy con đường phía trước còn dài. Bài học kinh nghiệm từ các mô hình thành công như HTX Dược liệu Sóc Sơn hay HTX Cà phê Bích Thao là chuyển đổi số cần phù hợp với từng HTX về cơ sở hạ tầng và trình độ nhân lực, tránh "lệch pha" giữa công nghệ và khả năng vận dụng.

Qua đó có thể thấy, phong trào “học tập số” trong cán bộ và thành viên HTX không chỉ đơn thuần là việc áp dụng công cụ mới, mà là một cuộc cách mạng về nhận thức và tư duy. Việc hình thành các mô hình “HTX học online”, “HTX học công nghệ” đang tạo ra một lớp lãnh đạo HTX mới, năng động, am hiểu công nghệ và sẵn sàng nắm bắt cơ hội từ kinh tế số. Đây là yếu tố quyết định để khu vực kinh tế tập thể thực sự trở thành động lực bứt phá, nâng cao giá trị nông sản Việt và đảm bảo sinh kế bền vững cho hàng triệu nông dân trong kỷ nguyên số.