Hợp tác xã nông nghiệp trong thực hiện mục tiêu tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới

Hợp tác xã nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Ảnh: Ngọc Thu

Bám sát nhiệm vụ được phân công, thời gian qua Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có nhiều nỗ lực, phối hợp với các sở, ngành và địa phương thực hiện hỗ trợ các HTX nông nghiệp về chuyên môn nghiệp vụ thông qua hỗ trợ xây dựng phương án sản xuất, hỗ trợ kỹ thuật, định hướng thị trường; trong đó, trọng tâm là các HTX ở các xã đạt chuẩn nông thôn mới và các HTX phấn đấu đạt chuẩn hàng năm, các HTX sản xuất, kinh doanh các mặt hàng chủ lực theo Đề án Tái cơ cấu ngành nông nghiệp.

Tính đến thời điểm tháng 5/2018, trên địa bàn tỉnh có 90 HTX hoạt động trên lĩnh vực nông nghiệp (trong đó: thủy sản 59 HTX, trồng trọt 17 HTX, lâm nghiệp 03 HTX, chăn nuôi 03 HTX, tổng hợp 08 HTX). Qua rà soát, phân loại, có 07 HTX hoạt động tốt (7,9%); 22 HTX hoạt động khá (24,7%); 19 HTX hoạt động trung bình (21,3%); 10 HTX hoạt động yếu (11,2%); có 32 HTX hoạt động dưới12 tháng (34,8%). (Theo hướng dẫn phân loại của Cục Kinh tế hợp tác).

Ngoài công tác theo dõi, thường xuyên giám sát tình hình hoạt động của các HTX, Ngành Nông nghiệp còn tham mưu triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh.

Hiện nay, đang triễn khai thực hiện 02 cụm chính sách chủ yếu là: (1)  thực hiện Quyết định số 445/QĐ-TTg ngày 21/3/2016 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Thí điểm hoàn thiện, nhân rộng mô hình hợp tác xã kiểu mới tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2016-2020”, (2) Quyết định 1231/QĐ-BNN-KTHT ngày 09 tháng 4 năm 2018 của Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn về việc phê duyệt kế hoạch triển khai thí điểm mô hình đưa cán bộ trẻ tốt nghiệp đại học, cao đẳng về làm việc có thời hạn ở Hợp tác xã nông nghiệp.

Trong đó, Quyết định đưa cán bộ trẻ tốt nghiệp đại học, cao đẳng về làm việc có thời hạn ở Hợp tác xã nông nghiệp đang trong giai đoạn tổng hợp nhu cầu, lập kế hoạch thực hiện, trong khuôn khổ hội nghị này, Sở nông nghiệp và Phát triển nông thôn tập trung báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ theo Quyết định số 445/QĐ-TTg  trên địa bàn tỉnh.

Năm 2017, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tham mưu cho UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 22/KH-UBND ngày 27/3/2017 của UBND tỉnh về triển khai thực hiện Quyết định số 445/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ trên địa bàn tỉnh Cà Mau (sau đây gọi tắt là Kế hoạch số 22).
Tổng nhu cầu kinh phí của kế hoạch (giai đoạn 2016-2020):  43.744 triệu đồng. Trong đó: ngân sách Trung ương hỗ trợ 37.200 triệu đồng, ngân sách tỉnh 6.544 triệu đồng.

Mục tiêu của kế hoạch: Thực hiện thí điểm Xây dựng và phát triển mô hình hợp tác xã kiểu mới trong nông nghiệp hoạt động có hiệu quả, tạo vùng nguyên liệu sản xuất quy mô lớn gắn với các ngành hàng chủ lực của tỉnh (nhất là thủy sản và lúa, gạo); đồng thời, hỗ trợ phát triển liên kết theo chuỗi giá trị trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.

Tỉnh đã lựa chọn 15 HTX tham gia thí điểm theo Kế hoạch này, hoạt động hỗ trợ chủ yếu là nâng cao năng lực tổ chức hoạt động, năng lực liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm hàng hóa gắn với hỗ trợ cơ sở hạ tầng cho các HTX về trụ sở làm việc, cửa hàng vật tư nông nghiệp, nhà kho; đồng thời, có địa điểm giao dịch, tạo niềm tin với các doanh nghiệp để ký kết các hợp đồng liên kết và tập huấn chuyển giao kỹ thuật sản xuất cho các thành viên và nông dân trong vùng.

Năm 2017, được tỉnh phân bổ kinh phí 4.000 triệu đồng từ nguồn ngân sách Trung ương bổ sung có mục tiêu năm 2017 thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Đã hỗ trợ, triễn khai xây dựng trụ sở làm việc, cửa hàng vật tư nông nghiệp, nhà kho cho 6 HTX; tổ chức 03 lớp đào tạo, bồi dưỡng các chức danh Chủ tịch Hội đồng quản trị, giám đốc, kiểm soát hợp tác xã có 84 người tham gia.

Việc hỗ trợ cơ sở hạ tầng, các HTX có trụ sở làm việc khang trang, địa điểm cố định đã tạo được sự tin cậy cho nhiều đối tác, giao dich hợp tác liên kết sản xuất kinh doanh, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX.

Thông qua hoạt động đào tạo nâng cao kiến thức năng lực quản lý, điều hành và tìm hiểu thị trường và tìm kiếm đối tác, thương thảo hợp đồng hợp tác. Qua một năm triển khai thực hiện các HTX tham gia thí điểm đã và đang có nhiều đổi mới về nội dung và hình thức hợp tác, có khả năng liên kết với doanh nghiệp cung ứng đầu vào, tiêu thụ sản phẩm có sự chủ động và đa dạng hơn.

Về tổ chức, hoạt dộng của các HTX: Số lượng thành viên các HTX hầu hết giữ ổn định, qui mô thành viên nhỏ (cao nhất 74 thành viên, thấp nhất 7 thành viên).

Trong số15 HTX tham gia thí điểm, tổng cộng có 60 người làm nhiệm vụ quản lý HTX (chủ tịch HĐQT, giám đốc, phó giám đốc, kiểm soát viên), trong đó có 7 người có trình độ đại học (chiếm 11%), Trung cấp 1 người (chiếm 2%), trình độ văn hóa cấp ba 27 người (chiếm 44%), cấp hai 25 người (chiếm 41%) và cấp một 1 người (chiếm 2%).

Các HTX sau khi được hỗ trợ, có đủ điều kiện để mở rộng về qui mô sản xuất kinh doanh, rõ nhất là các HTX sản xuất lúa đã mở rộng liên kết với doanh nghiệp ngoài phạm vi của HTX, mở rộng vùng nguyên liệu, sản lượng hàng hóa cao hơn góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của HTX.

Lợi nhuận thu được sau thuế đạt cao ở các HTX thủy sản, có HTX với qui mô 74 thành viên đạt lợi nhuận sau thuế gần 1,3 tỷ đồng/năm; HTX trong lĩnh vực trồng trọt đạt mức lợi nhuận thấp, như HTX Kinh Dớn với qui mô 47 thành viên nhưng chỉ đạt lợi nhuận sau thuế 73 triệu/năm.

Với một số kết quả đạt được còn rất khiêm tốn, trong quá trình hoạt động, các HTX còn một số khó khăn hạn chế đó là:

- Qui mô thành viên các HTX nông nghiệp vẫn còn nhỏ, phát triển thành viên chậm.  

- Khả năng quản lý, điều hành trong sản xuất kinh doanh còn nhiều hạn chế (thể hiện qua hiệu quả hoạt động, khả năng tìm kiếm đối tác trong liên kết) mặc dù về trình độ cán bộ quản lý HTX ở mức cơ bản đáp ứng được yêu cầu (có 11% có trình độ đại học, trình độ văn hóa cấp 3 đến 44%).
- Hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh chưa đều, doanh thu, lợi nhuận một số HTX còn thấp và liên kết dọc còn hạn chế.

Trong triễn khai thực hiện kế hoạch số 22 còn một số hạn chế:

- Kinh phí phân bổ cho kế hoạch còn thấp chỉ đạt 14,7% (4.000/27.202 triệu đồng- chỉ có vốn trung ương hỗ trợ) theo nhu cầu vốn phân kỳ cho năm 2017.

- Hầu hết các HTX không có đất để xây dựng, một số xã còn quỹ đất công lại không phù hợp với sản xuất kinh doanh của HTX. Việc tìm đất xây dựng tốn khá nhiều thời gian dẫn đến chậm tiến độ, có trường hợp phải chuyển sang đầu tư cho HTX khác.

- Đối với hoạt động đào tạo, tỉnh còn thiếu giảng viên có năng lực trong lĩnh vực kinh tế tập thể, phải thuê từ các trường đại học nên chi phí cao, thời gian tập trung ngắn, thiếu thao tác thực hành trao dồi kỹ năng cho cán bộ HTX. Bên cạnh đó, một tỷ lệ lớn nông dân giữ chức danh Chủ tịch Hội đồng quản trị, giám đốc, kiểm soát hợp tác xã còn hạn chế về trình độ, khả năng tiếp nhận do đa phần lớn tuổi cũng là hạn chế ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo.

Trong thời gian tới, để các HTX nâng cao hiệu quả hoạt động, xây dựng được các liên kết hiệu quả hơn trong sản xuất, tiêu thụ nông sản, cần thực hiện tốt hơn một số nhiệm vụ, giải pháp sau:

Thứ nhất, Nâng cao năng lực cho bộ máy quản lý, điều hành HTX, qua trao đổi trực tiếp với một số Giám đốc HTX thì đa phần cho rằng việc điều hành một tập thể lớn vẫn luôn là mới mẻ, thách thức đối với hầu hết HTX, phải có phương pháp đào tạo phù hợp, cập nhật vừa lý thuyết vừa thực hành gắn với công việc hàng ngày của người quản lý.

Thứ hai, tăng cường nguồn lực mạnh hơn cho HTX về chính sách đất đai, tín dụng (hiện nay mặc dù đã có Chính sách theo Nghị định 55 nhưng khó tiếp cận, mức vay thấp), về nhân lực, ngành nông nghiệp đang tổng hợp trình cơ quan chức năng kế hoạch thực hiện chính sách hỗ trợ trả lương cho trí thức trẻ có trình độ đại học, cao đẳng về làm việc có thời hạn cho các HTX.

Thứ ba, nâng cao khả năng điều hành kế hoạch sản xuất kinh doanh (hay nói cách khác là Tổ chức sản xuất), tổ chức lại sản xuất phù hợp với điều kiện thực tế, với ngành nghề có nhu cầu đích thực của thị trường.

Thứ 4, hỗ trợ phát triển các chuỗi liên kết, có sự tham gia đầy đủ trách nhiệm của các doanh nghiệp trong liên kết sản xuất cung ứng vật tư đầu vào gắn với bao tiêu sản phẩm đầu ra.

Thứ 5, đẩy mạnh chuyển giao, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, hạ giá thành sản phẩm, nâng cao giá trị gia tăng sản phẩm hàng hóa góp phần tăng lợi nhuận cho HTX, đây là vấn đề cốt lõi để nâng cao hiệu lực hiệu quả hoạt động của HTX trong thời kỳ hội nhập.