Hợp tác xã viết tiếp câu chuyện nông thôn mới ở Khánh Hoà

Trong hành trình xây dựng nông thôn mới (NTM) tại tỉnh Khánh Hòa, một trong những địa phương phát triển năng động của Duyên hải Nam Trung Bộ, những hợp tác xã (HTX) không chỉ đóng vai trò là nhân tố kinh tế mà còn là hình ảnh tiêu biểu cho những chuyển động xã hội tích cực, gắn liền với từng tiêu chí trong chương trình mục tiêu quốc gia NTM.

Đến trước tháng 7/2025, tỉnh Khánh Hòa đã có 71/90 xã đạt chuẩn NTM, bao gồm 33 xã NTM nâng cao và 2 xã NTM kiểu mẫu. Kết quả này được đánh giá không chỉ hoàn thành mà còn vượt chỉ tiêu của chương trình NTM năm 2024.

Kiến tạo chuỗi giá trị hữu cơ

Trong năm nay, tỉnh đặt mục tiêu có thêm 3 xã đạt chuẩn NTM, 7 xã NTM nâng cao và 9 xã NTM kiểu mẫu, đồng thời không còn xã nào dưới 15 tiêu chí. Đằng sau những con số ấy là vai trò trụ cột của khu vực kinh tế tập thể, đặc biệt là các HTX nông nghiệp với lối tư duy đổi mới. Các HTX đã và đang làm thay đổi diện mạo nông thôn thông qua những mô hình sản xuất bền vững, gắn với liên kết chuỗi, công nghệ cao và phát triển cộng đồng.

HTX liên kết với doanh nghiệp về phát triển vùng nguyên liệu, thúc đẩy nông nghiệp xanh, mở rộng kênh tiêu thụ bền vững ở Khánh Hòa.

Tại Ninh Thuận (nay là tỉnh Khánh Hòa), HTX Điều hữu cơ Truecoop trở thành một minh chứng sống động khi lựa chọn phát triển theo hướng nông nghiệp hữu cơ tuần hoàn, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế như USDA, EU Organic hay JAS. Truecoop đã liên kết với hàng nghìn nông hộ ở 12 xã lân cận trên địa bàn, hình thành một mô hình sản xuất theo chuẩn hữu cơ toàn cầu, hướng đến xây dựng chuỗi giá trị hạt điều bền vững. Thông qua việc bao tiêu sản phẩm, hỗ trợ giống, kỹ thuật và chuyển giao công nghệ, HTX đã góp phần giúp hàng nghìn nông hộ yên tâm bám ruộng, giữ đất, ổn định sinh kế và nâng cao thu nhập.

Mới đây, HTX đã ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược với Công ty Cổ phần Thảo dược LKVN. Đây là đơn vị sở hữu nhà máy đạt chuẩn GMP và mạng lưới phân phối rộng khắp cả nước. Theo kế hoạch, hai bên sẽ cùng phát triển vùng nguyên liệu 50ha tại địa phương giai đoạn 2025-2030, tập trung vào các loại nông sản có giá trị như dứa mật Truecoop, ổi ruột đỏ, hibiscus và một số loại thảo dược.

Với vai trò cung cấp giống, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm, HTX không chỉ đảm bảo đầu ra ổn định cho nông hộ mà còn tạo điều kiện để chuẩn hóa nguyên liệu đầu vào phục vụ chế biến sâu, yếu tố then chốt để nâng cao giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh cho nông sản địa phương.

Trước đó, HTX cũng đã xây dựng thành công các mối liên kết quốc tế như hợp tác với Viet Haus và Công ty Cha Dô Teehandels GmbH (CHLB Đức) nhằm xuất khẩu sản phẩm hoa bụp giấm và dứa mật hữu cơ. Đây là hướng đi bài bản và có chiều sâu, thể hiện rõ vai trò trung gian “kết nối” giữa nông dân, doanh nghiệp, thị trường, đúng tinh thần của nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu.

Điểm đặc biệt của HTX Truecoop nằm ở chất lượng nguồn nhân lực. 100% thành viên HTX có trình độ đại học trở lên; bộ phận kỹ thuật, kỹ sư được tổ chức bài bản, có năng lực quản lý vùng nguyên liệu, ứng dụng công nghệ số, triển khai nông nghiệp hữu cơ theo chuẩn quốc tế. Chính lực lượng trẻ, có tri thức, đã giúp HTX hình thành mô hình tuần hoàn, hữu cơ có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Song song đó, HTX còn trích 25% lợi nhuận vào Quỹ phúc lợi, hỗ trợ cây giống và thiết bị sản xuất cho các hộ dân, giúp thắt chặt mối liên kết cộng đồng, củng cố lòng tin và tạo nền tảng cho sản xuất nông nghiệp có tổ chức.

Không chỉ gói gọn trong sản xuất, HTX còn phối hợp với tổ chức Helvetas (Thụy Sĩ) để triển khai các dự án phục hồi đất, bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên và nghiên cứu sinh kế nông thôn thích ứng dài hạn. Những bước đi này cho thấy tầm nhìn vượt khỏi mục tiêu thương mại, hướng đến bảo tồn tài nguyên, phát triển cộng đồng trong chu kỳ 30-50 năm tới.

Mặt khác, HTX cũng chú trọng phát triển thế hệ kế thừa bằng cách hợp tác với Tỉnh đoàn để đưa học sinh, sinh viên đến thực tập, trải nghiệm. Đây là cách thiết thực để gắn kết giáo dục với sản xuất và cộng đồng, đóng góp vào tiêu chí phát triển xã hội trong chương trình xây dựng nông thôn mới.

Tác động không chỉ dừng ở kinh tế. Việc HTX chủ động đầu tư vào quản lý vùng nguyên liệu bằng công nghệ số, liên kết với doanh nghiệp chế biến đạt chuẩn GMP và thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch đã giúp người dân từng bước tiếp cận nền sản xuất hiện đại, minh bạch và thân thiện môi trường, những tiêu chí then chốt trong xây dựng NTM kiểu mẫu.

“Việc liên kết mở rộng chuỗi giá trị với các doanh nghiệp không chỉ phát triển quy mô vùng nguyên liệu mà còn khẳng định hướng đi của HTX với mục tiêu đến năm 2026 sẽ liên kết với 3-5 doanh nghiệp”, Chủ tịch HĐQT HTX Điều hữu cơ TrueCoop Trương Thanh Viện chia sẻ.

Theo kế hoạch đến 2027, HTX sẽ mở rộng liên kết với 10 doanh nghiệp lớn trong nước và quốc tế, một minh chứng rõ nét cho khả năng tổ chức sản xuất theo mô hình chuỗi giá trị hiện đại.

Chỉ trong hai năm, từ một HTX bao tiêu sản phẩm điều cho nông dân, Truecoop đã xây dựng thành công thương hiệu điều hữu cơ riêng. Năm 2022, doanh thu HTX đạt 54,2 tỷ đồng; đến 2023, con số này tăng gần gấp ba, đạt 150 tỷ đồng. Hiện HTX đang liên kết với 5 doanh nghiệp xuất khẩu lớn, đưa điều sang các thị trường cao cấp như EU, Mỹ, Hàn Quốc và Trung Quốc.

Sự phát triển này không chỉ nâng giá trị cây điều mà còn minh chứng cho năng lực tổ chức sản xuất chuyên nghiệp, yếu tố nền tảng của chương trình nông thôn mới nâng cao.

Du lịch trải nghiệm nâng tầm sản phẩm OCOP

Cũng tại Khánh Hòa, mô hình hoạt động của HTX Dịch vụ tổng hợp nông nghiệp Thái An đang từng bước khẳng định vai trò hạt nhân thúc đẩy sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, hình thành chuỗi giá trị sản phẩm đặc trưng và phát triển du lịch sinh thái. Đây là những yếu tố then chốt trong bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu.

Trong bối cảnh 85% hộ dân trên địa bàn xã tham gia trồng nho, việc HTX Thái An tổ chức quản lý vùng sản xuất hơn 20ha, áp dụng đồng bộ nhà màng, tưới nhỏ giọt và điều khiển qua smartphone không chỉ nâng cao hiệu quả canh tác mà còn mở ra hướng đi mới về sản xuất thông minh trong điều kiện khô hạn kéo dài. Kết quả là năng suất đạt trên 25 tấn/ha, giá bán ổn định ở mức cao, mang lại sinh kế vững chắc cho người dân địa phương.

Sản phẩm của HTX đã góp phần đưa nông sản Khánh Hòa vươn xa nhằm khẳng định vị thế của khu vực kinh tế tập thể với NTM.

Theo ông Nguyễn Khắc Phòng, Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Giám đốc HTX, thành quả hôm nay là kết quả của một hành trình dài nỗ lực, từ việc mạnh dạn áp dụng tiến bộ kỹ thuật đến tiên phong đầu tư hệ thống nhà màng và tưới tiết kiệm.

“Nguồn nước và dinh dưỡng cho cây đều được điều tiết thông qua smartphone, giúp vườn nho vẫn xanh tốt ngay cả trong giai đoạn khô hạn kéo dài từ tháng 3 đến tháng 9”, ông Phòng chia sẻ. Nhờ đó, năng suất nho hiện đạt hơn 25 tấn/ha, giá bán dao động 150.000 - 250.000 đồng/kg, đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân.

HTX còn chú trọng đa dạng hóa giống nho để thích ứng với khí hậu khắc nghiệt. Những giống mới như nho hạ đen NH01-26, nho ngón tay đen NH04-102 hay đặc biệt là giống nho NH01-152 được nhân rộng gần 20ha. Nho NH01-152 có chùm lớn 0,5 – 1,5 kg, quả giòn, vị ngọt dịu, khi chín có màu đỏ vang bắt mắt. Đây cũng là sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh.

Không chỉ dừng ở nho tươi, HTX Thái An còn phát triển chuỗi sản phẩm chế biến như nho sấy có đường, nho sấy không đường, nho hồng sấy, mật nho, rượu nho, táo sấy dẻo, mứt rau câu hồng vân. 7 sản phẩm này cũng đạt được OCOP 3 sao, mở rộng thêm lựa chọn cho thị trường và du khách. Kết hợp với kỹ thuật cắt tỉa để nho chín luân phiên, các vườn nho luôn sẵn sàng đón khách tham quan, trải nghiệm hái nho tại vườn quanh năm. Đây là minh chứng cho nỗ lực đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng thị trường và tăng khả năng khai thác giá trị gia tăng tại chỗ.

Với diện tích 5.000m2 trồng theo mô hình nông nghiệp công nghệ cao, HTX thường mở cửa vườn đón khách từ 7 - 18 giờ hàng ngày. Việc HTX thiết kế vườn trải nghiệm không chỉ giúp ổn định đầu ra mà còn gắn kết sản xuất nông nghiệp với hoạt động dịch vụ du lịch, góp phần hình thành mô hình “nông nghiệp sinh thái - du lịch giáo dục” có tính bền vững.

Tại đây, du khách được chụp ảnh, hái nho, thưởng thức sản phẩm và tìm hiểu quy trình sản xuất sạch, một hình thức tuyên truyền mềm, vừa nâng cao nhận thức cộng đồng về nông nghiệp an toàn, vừa thúc đẩy tiêu dùng có trách nhiệm.

Mô hình nông nghiệp công nghệ cao, từ tưới nhỏ giọt bằng điện thoại đến chế biến sâu nho tươi thành sản phẩm OCOP 3-4 sao, đã biến vùng đất khô cằn thành điểm đến thu hút du khách, tạo ra hàng trăm việc làm, từ đó đóng góp tích cực vào các tiêu chí thu nhập, văn hóa xã hội và môi trường trong bộ tiêu chí NTM.

Sự phát triển của HTX Thái An không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế xã hội rõ rệt cho thành viên và cộng đồng mà còn thể hiện vai trò thiết yếu của HTX như một tổ chức trung gian có khả năng tổ chức sản xuất, kết nối thị trường và dẫn dắt chuyển đổi.

Việc kết hợp hiệu quả giữa sản xuất, chế biến, tiêu thụ và du lịch cộng đồng đã giúp HTX tạo thêm việc làm, nâng thu nhập, gia tăng giá trị nông sản địa phương, đồng thời góp phần hoàn thiện các tiêu chí nâng cao trong chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tại Khánh Hòa.

Điểm đáng chú ý là cả hai HTX trên đều chủ động trích lợi nhuận để tái đầu tư cho cộng đồng thông qua việc hỗ trợ học sinh, sinh viên, phối hợp với các tổ chức quốc tế như Helvetas để nghiên cứu bảo tồn đất đai và hệ sinh thái tự nhiên. Những hoạt động này vừa tạo nền tảng cho sự phát triển dài hạn, vừa thể hiện vai trò xã hội của HTX trong việc lan tỏa tinh thần nông thôn mới đến từng người dân.

Liên minh HTX tạo lực đỡ nông thôn mới

Để các HTX ở Khánh Hòa trở thành “hạt nhân” quan trọng trong tiến trình thúc đẩy nông thôn mới, vai trò đồng hành của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Khánh Hòa được xem là yếu tố then chốt. Thông qua các chương trình tập huấn, kết nối thương mại, hỗ trợ truy xuất nguồn gốc và nâng cao quản trị, nhiều HTX đã tiếp cận được tư duy quản lý hiện đại, mở rộng thị trường và nâng cao hiệu quả hoạt động.

Một ví dụ cụ thể là HTX Điều hữu cơ Truecoop, nơi đã nhận được hỗ trợ về kỹ thuật và định hướng phát triển mô hình du lịch nông nghiệp bền vững. Những hỗ trợ này không chỉ giúp HTX gia tăng giá trị sản phẩm mà còn mở ra hướng tiếp cận mới cho nông dân địa phương, gắn sản xuất với cảnh quan, văn hóa và trải nghiệm thực tế cho du khách.

Tuy nhiên, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là vấn đề thiếu vốn. Phần lớn HTX không có tài sản thế chấp để tiếp cận các nguồn tín dụng ưu đãi; thậm chí khi vay được thì hạn mức vẫn rất thấp. Năm 2023, Truecoop chỉ có thể đáp ứng khoảng 70% đơn hàng do thiếu vốn lưu động. Trong tình thế đó, lãnh đạo HTX phải dùng tài sản cá nhân để bảo đảm quá trình tiêu thụ. Điều đó cho thấy tinh thần chủ động nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về cơ chế tiếp cận tài chính phù hợp hơn cho khu vực kinh tế tập thể.

Dù vậy, định hướng phát triển nông nghiệp theo chuỗi giá trị và hướng đến đạt chuẩn quốc tế vẫn là con đường tất yếu. Đây là chìa khóa để các HTX nâng cao năng suất, chất lượng, mở rộng thị trường và khẳng định vai trò trong chuỗi cung ứng hiện đại, phù hợp với yêu cầu ngày càng cao của chương trình xây dựng NTM giai đoạn mới.

Năm 2025, Khánh Hòa đặt mục tiêu 60% HTX hoạt động hiệu quả, 30% có liên kết ổn định với doanh nghiệp, và ít nhất 16 mô hình ứng dụng công nghệ cao hoặc đạt chuẩn VietGAP, hữu cơ. Với những điển hình như Truecoop hay Thái An, có thể thấy, HTX không chỉ là "người làm kinh tế", mà cùng với sự định hướng và hỗ trợ từ hệ thống Liên minh HTX, các HTX tại Khánh Hòa chính là những mắt xích sống động góp phần hiện thực hóa bức tranh nông thôn mới hiện đại, bền vững và bao trùm.

Vũ Hương - Tạp chí Kinh doanh