Bứt phá hợp tác xã dược liệu Việt Nam: Từ vùng trồng đến thị trường toàn cầu

Từ những vùng trồng nhỏ lẻ đến các chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ khép kín, nhiều hợp tác xã dược liệu Việt Nam đang từng bước vươn lên, mở rộng liên kết với doanh nghiệp và hướng tới thị trường quốc tế. Việc chuẩn hóa chất lượng, chuyển đổi số và tiếp cận thị trường Halal được xem là chìa khóa giúp HTX dược liệu Việt Nam bứt phá mạnh mẽ trong giai đoạn tới.

“Nhiều hợp tác xã sản xuất, chế biến, tiêu thụ dược liệu gặp khó khăn trong việc mở rộng thị trường, thiếu thông tin kết nối, hạn chế về năng lực chế biến, bảo quản, tiêu chuẩn hóa sản phẩm, nhất là việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số. Trong khi đó, các doanh nghiệp xuất khẩu lại rất cần nguồn nguyên liệu, sản phẩm dược liệu ổn định, đạt tiêu chuẩn, truy xuất nguồn gốc rõ ràng”, đó là thực trạng được ông Đinh Hồng Thái, Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam chỉ ra tại Hội nghị “Kết nối Giao thương, Trưng bày và Giới thiệu Sản phẩm Dược liệu 2025” diễn ra chiều 12/11 tại Trung tâm Triển lãm Việt Nam (VEC) - Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội.

Hợp tác xã, nòng cốt của chuỗi giá trị dược liệu bền vững

Ông Đinh Hồng Thái, Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam phát biểu khai mạc hội nghị

Hội nghị “Kết nối Giao thương, Trưng bày và Giới thiệu Sản phẩm Dược liệu 2025” được tổ chức dưới sự chủ trì của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam và Cục Xúc tiến thương mại - Bộ Công thương, cùng với sự đồng hành của Viện dược liệu Bộ y tế, các tổ chức xúc tiến thương mại trong nước và quốc tế, các công ty dược phẩm Việt Nam và các hợp tác xã dược liệu trên cả nước.

Phát biểu khai mạc, ông Đinh Hồng Thái cho biết Việt Nam là một trong những quốc gia có tiềm năng dược liệu phong phú hàng đầu Đông Nam Á, với hơn 5.000 loài cây thuốc được ghi nhận, trong đó hơn 1.300 loài đã được khai thác và ứng dụng trong y học cổ truyền và công nghiệp chế biến. Dược liệu không chỉ là nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá mà còn là kết tinh của tri thức bản địa, văn hóa dân tộc và tiềm năng kinh tế xanh của đất nước.

Theo Quyết định số 1976/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngành dược liệu đang được quy hoạch phát triển với mục tiêu xây dựng và mở rộng các vùng trồng nguyên liệu tập trung trên cả nước. Bên cạnh đó, Quyết định số 1719/QĐ-TTg về Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã góp phần thu hút đầu tư, tạo sinh kế và nâng cao thu nhập cho người dân thông qua phát triển vùng trồng dược liệu ổn định, quy mô lớn và bền vững.

Trong tiến trình đó, các HTX và tổ hợp tác đóng vai trò nòng cốt trong phát triển vùng nguyên liệu, bảo tồn nguồn gen, sơ chế và cung ứng dược liệu cho các cơ sở chế biến, góp phần hình thành chuỗi giá trị sản phẩm từ nguồn dược liệu bản địa.

Cả nước hiện có hơn 600 HTX sản xuất dược liệu, cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy chế biến và xuất khẩu. Ông Đinh Hồng Thái đánh giá những năm gần đây, hệ thống hợp tác xã dược liệu đã và đang phát triển mạnh mẽ, hình thành các vùng trồng tập trung đạt chuẩn, liên kết với doanh nghiệp để chế biến sâu, tạo nên chuỗi giá trị khép kín. Mô hình này không chỉ tạo việc làm và thu nhập bền vững cho người dân, mà còn góp phần bảo tồn đa dạng sinh học, phục hồi hệ sinh thái và phát triển nông nghiệp xanh, nông thôn sinh thái.

Tuy nhiên, đại diện Liên minh HTX Việt Nam lưu ý, bên cạnh những kết quả đã đạt được, còn nhiều tồn tại, hạn chế mà ngành dược liệu nói chung và các hợp tác xã dược liệu nói riêng đang phải đối mặt.

Trong khuôn khổ hội nghị, khu vực triển lãm trưng bày gần 50 gian hàng của các hợp tác xã dược liệu, giới thiệu nhiều sản phẩm đặc trưng như trà thảo dược, đông trùng hạ thảo, tinh dầu, nguyên liệu dược liệu thô, thực phẩm bảo vệ sức khỏe và các sản phẩm OCOP đạt tiêu chuẩn.

Thái Nguyên là một trong những địa phương có lợi thế hiếm có trong gắn kết giữa sản xuất - nghiên cứu - chế biến - tiêu thụ, hình thành chuỗi giá trị dược liệu khép kín và hiện đại. Những năm gần đây nhiều HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh này đã chủ động chuyển đổi cơ cấu cây trồng, hình thành vùng trồng dược liệu tập trung tại các vùng như Võ Nhai, Định Hóa, Phú Lương, Đại Từ, Đồng Hỷ... Nhiều mô hình bước đầu mang lại hiệu quả tích cực như HTX Dược liệu xanh Thái Nguyên, HTX Sinh Dược Đại Từ, HTX Nông nghiệp hữu cơ Linh Dương, HTX Tâm Trà Thái,... với sản phẩm đã được chứng nhận OCOP, VietGAP, GACP- WHO và có mặt trên sàn thương mại điện tử.

Tuy nhiên, bà Vũ Thị Thu Hương, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Thái Nguyên cho biết quy mô sản xuất của các HTX dược liệu trên địa bàn còn nhỏ lẻ, thiếu vốn, thiếu vùng nguyên liệu ổn định, chưa hình thành chuỗi chế biến sâu và thương hiệu mạnh, trong khi nhu cầu tiêu thụ và tiêu chuẩn xuất khẩu ngày càng cao.

Do đó, Hội nghị “Kết nối giao thương, trưng bày và giới thiệu sản phẩm dược liệu 2025" được kỳ vọng góp phần quảng bá sản phẩm dược liệu Việt Nam, hỗ trợ các HTX và doanh nghiệp cải thiện năng lực sản xuất - chế biến, tăng cường liên kết thị trường, đồng thời mở rộng quan hệ hợp tác với các nhà phân phối và đối tác xuất khẩu.

'Chìa khoá vàng' mở cửa thị trường Halal

Một trong những trọng tâm của hội nghị là định hướng hỗ trợ các đơn vị sản xuất dược liệu tiếp cận thị trường Halal - một thị trường có quy mô lớn, tốc độ tăng trưởng nhanh nhưng yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn chất lượng, độ an toàn và truy xuất nguồn gốc.

Bà Annia Nhiên, Giám đốc điều hành HALAL Việt Nam cho biết, đối với Việt Nam, dược liệu đạt chuẩn Halal có thể trở thành “chìa khoá vàng” để mở cánh cửa vào thị trường Hồi giáo toàn cầu. Bà Annia Nhiên đánh giá Việt Nam có lợi thế về tài nguyên dược liệu phong phú với các loại dược liệu nhiệt đới, cây thuốc quý và năng lực sản xuất đông dược, thực phẩm chức năng ngày càng tăng.

“Để đạt chứng nhận Halal không khó, đặc biệt dược liệu là sản phẩm thuần tự nhiên, tiệm cận với Halal”, bà Annia Nhiên khẳng định.

Chuyên gia gợi ý tận dụng các lợi thế bằng việc xây dựng một hệ sinh thái dược liệu Halal hoàn chỉnh, bao gồm: vùng nguyên liệu Halal chuẩn hóa, nhà máy chế biến đạt chuẩn Halal (GMP & Halal), tổ chức chứng nhận Halal uy tín tại chỗ, mạng lưới liên kết quốc tế, hoạt động xúc tiến thường xuyên. Trong đó, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo qua chiến lược, chính sách (hỗ trợ chi phí chứng nhận, thưởng xuất khẩu Halal), còn doanh nghiệp là chủ thể triển khai sáng tạo.

Với hơn 3 năm nghiên cứu thị trường Halal, bà Bá Thị Nguyệt Thu, Chủ tịch HĐQT HTX Hà Nội Xanh nhận định các nước Hồi giáo trong khu vực như Indonesia, Malaysia và các nước Trung Đông như UAE, Ả Rập Xê Út… là những thị trường tiềm năng lớn cho các sản phẩm chế biến từ dược liệu Việt Nam như trà, dược mỹ phẩm, gia vị, thực phẩm chức năng, tinh dầu, nến thơm…

Trước thực tế nhiều HTX còn đang loay hoay tiếp cận thị trường, bà Thu gợi ý các HTX nên chọn một thị trường lõi như Halal để phát triển, bởi “khi chinh phục được thị trường khó tính nhất, cánh cửa sang các thị trường khác sẽ rộng mở hơn”.

“Quy trình đầu tiên là tìm hiểu thị trường, sản xuất mẫu, mời chào, sau đó mới đến sản xuất số lượng lớn”, bà Thu chia sẻ kinh nghiệm.

Chuyển đổi số, đòn bẩy nâng tầm dược liệu Việt

Phiên toạ đàm với các nội dung xoay quanh thực trạng phát triển ngành dược liệu Việt Nam, giải pháp mở rộng mạng lưới thị trường tiêu thụ, giải pháp nguồn vốn, kinh nghiệm phát triển vùng trồng dược liệu với sự tham gia của các chuyên gia, đại diện doanh nghiệp, HTX.

Trong bối cảnh thương mại điện tử bùng nổ, chuyển đổi số trở thành chìa khóa giúp HTX dược liệu mở rộng thị trường và tối ưu chi phí phân phối. Tuy nhiên, phần lớn HTX vẫn gặp rào cản về kỹ năng, nhân lực và công cụ triển khai

Bà Phạm Thị Anh, Giám đốc Hợp tác xã Nông dược - Dịch vụ hỗ trợ nông dân Hoàng Lâm, Thanh Hoá chia sẻ với Vnbusiness, HTX thành lập từ năm 2022 với nhiều sản phẩm dược liệu chế biến thô lẫn chế biến sâu như trà thảo mộc, cao xoa bóp nhưng sản phẩm chủ yếu vẫn "bán tại chỗ", chưa tiếp cận được khách hàng trên thương mại điện tử.

“Thấy người ta bán ào ào nhưng HTX chưa biết cách làm. Nhiều lần tôi cũng thử đăng video lên TikTok shop nhưng đều bị báo vi phạm tiêu chuẩn mà không biết xử lý thế nào”, bà Anh cho biết.

Khó khăn của bà Anh, cũng là khó khăn chung của nhiều hợp tác xã trong tiêu thụ sản phẩm dược liệu.

Ông Kiều Tiến Anh, Giám đốc điều hành CTCP Hi1 Việt Nam đánh giá, trình độ, kỹ năng tiếp cận thương mại điện tử của các HTX còn rất hạn chế, hầu như không có cán bộ chuyên trách, "muốn bán hàng nhưng không biết làm thế nào, bắt đầu từ đâu". Đây là một thực tế rất đáng tiếc.

Tại Hội nghị, đại diện nền tảng thương mại điện tử thuần Việt cam kết hỗ trợ toàn diện cho các HTX trong chuyển đổi số, từ vốn, chứng nhận cho đến cách thức vận hành - "những điểm yếu" của HTX, để đưa dược liệu lên sàn.

Ông Tiến Anh nhấn mạnh, ngay từ bây giờ các HTX phải chuẩn hóa giấy tờ theo quy định, có tem truy xuất nguồn gốc nữa thì mới có thể bán hàng, chiến thắng được trên sân nhà và hướng tới xuất khẩu.

Nhiều biên bản ghi nhớ, thỏa thuận hợp tác đã được ký kết tại hội nghị.

Tại hội nghị, nhiều biên bản ghi nhớ, thỏa thuận hợp tác đã được ký kết giữa các hợp tác xã, Viện Dược liệu (Bộ Y tế), doanh nghiệp sàn thương mại điện tử và tổ chức xúc tiến thương mại.

Cụ thể, biên bản ghi nhớ, thỏa thuận hợp tác giữa Sàn thương mại điện tử Hi1 với HTX Mai An Tiêm, HTX Dược liệu cổ truyền H2O Việt Nam, HTX tỉnh Sáng Đường, HTX thương mại dịch vụ và xuất nhập khẩu Kim Thông.

Biên bản ghi nhớ, thỏa thuận hợp tác giữa Halal Việt Nam với HTX Dược liệu Phủ Quỳ, HTX nuôi cấy đông trùng hạ thảo Hùng Uyên, HTX Dược liệu người khuyết tật Việt Nam, HTX Nông sản Tràng Định

Biên bản ghi nhớ, thỏa thuận hợp tác giữa Viện Dược liệu Bộ Y tế với HTX Minh Quân, HTX Yên Trạch Thái Nguyên, HTX nông nghiệp Hena.

Biên bản ghi nhớ, thỏa thuận hợp tác giữa HTX Hà Nội Xanh với HTX nông nghiệp Tiên Phong, HTX dược liệu Thảo Hân, HTX thương mại dịch vụ du lịch và xuất nhập khẩu Kim Thông, CTCP dược liệu Ba miền.

Ông Đinh Hồng Thái, Đại diện Liên minh Hợp tác xã Việt Nam tin tưởng, với sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức xúc tiến thương mại, các viện, các trung tâm, hội nghị hôm nay sẽ mở ra nhiều cơ hội hợp tác mới, hình thành các chuỗi liên kết hiệu quả, tạo nền tảng cho việc phát triển ngành dược liệu Việt Nam trở thành ngành hàng xuất khẩu có giá trị, thương hiệu trên thị trường quốc tế kỳ vọng.

Một số hình ảnh tại hội nghị: