Để hợp tác xã trở thành 'nhạc trưởng' của chuỗi liên kết nhìn từ tinh thần của Nghị định 98

Sáu năm kể từ khi Chính phủ ban hành Nghị định số 98/2018/NĐ-CP về “chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp”, nông nghiệp Việt Nam đã bước sang giai đoạn của liên kết chuỗi giá trị và phát triển bền vững.

Nghị định 98 không chỉ định hình lại phương thức sản xuất, mà còn tạo ra sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển nông nghiệp hiện đại, lấy HTX làm trung tâm, doanh nghiệp làm động lực và Nhà nước đóng vai trò kiến tạo.
Từ chính sách khung đến chuyển động thực chất
Khi mới ra đời, Nghị định 98 được xem như “khung chính sách mềm” nhằm khuyến khích các chủ thể liên kết tự nguyện, cùng nhau chia sẻ lợi ích và rủi ro trong sản xuất, tiêu thụ nông sản. Sáu năm sau, chính sách này đã thực sự đi vào cuộc sống, góp phần khắc phục tình trạng “sản xuất manh mún , tiêu thụ tự phát” vốn là điểm nghẽn của nông nghiệp Việt Nam trong nhiều năm.
Hội nghị sơ kết 6 năm thực hiện Nghị định 98 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 11/11/2025 cho thấy rõ tầm ảnh hưởng sâu rộng của chính sách này.
-8181-1762835889.jpg

Nghị định 98 được xem như “khung chính sách mềm” nhằm khuyến khích các chủ thể liên kết tự nguyện, cùng nhau chia sẻ lợi ích và rủi ro trong sản xuất, tiêu thụ nông sản.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng cho hay, sau 6 năm thực hiện Nghị định 98, nhiều sản phẩm chủ lực như gạo ST25, cà phê Buôn Ma Thuột, điều Bình Phước, trái cây Nam Bộ... đã hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn, đạt chuẩn quốc tế, góp phần nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.
Theo ông Hưng, liên kết chuỗi giá trị là chìa khóa thể chế giúp nông nghiệp Việt Nam hiện đại hóa, thích ứng biến đổi khí hậu và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, không chỉ là chỉ đạo, mà là định hướng chiến lược lâu dài của ngành.
Thành công hiện tại bắt nguồn từ niềm tin hợp tác giữa “3 nhà”: Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân, cùng chia sẻ lợi ích và rủi ro để xây dựng chuỗi giá trị bền vững.
“Trong thời đại kinh tế số và cam kết Net Zero 2050, chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, phát thải thấp, truy xuất nguồn gốc và thương mại carbon sẽ là động lực tăng trưởng mới cho nông dân và doanh nghiệp Việt Nam”, Thứ trưởng Võ Văn Hưng nhấn mạnh.
Thực tế chỉ ra, nếu coi Nghị định 98 là “chìa khóa chính sách”, thì HTX có thể được ví như cánh cửa mở ra chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững.
Theo thống kê của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, đến giữa năm 2025 đã có hơn 2.900 dự án và kế hoạch liên kết được phê duyệt, trong đó 79,3% HTX giữ vai trò chủ trì chuỗi, tiếp nhận 73,1% tổng ngân sách hỗ trợ. Con số này khẳng định HTX không chỉ là mắt xích, mà là “trung tâm điều phối” của toàn chuỗi.
Tại Đồng Nai, HTX Long Thành Phát là ví dụ tiêu biểu. Từ một nhóm 25 hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, HTX đã vươn lên thành đối tác của các doanh nghiệp lớn như KOYU & UNITEK, San Hà, đồng thời hợp tác với các nhà cung ứng vật tư như De Heus Việt Nam.
HTX Long Thành Phát vừa tổ chức sản xuất, vừa đàm phán hợp đồng, kiểm soát chất lượng và chia sẻ lợi ích minh bạch giữa các thành viên, điều mà một hộ nông dân riêng lẻ khó có thể đạt được.
-4777-1762835889.jpg

Thứ trưởng Võ Văn Hưng khẳng định liên kết chuỗi giá trị là chìa khóa thể chế giúp nông nghiệp Việt Nam hiện đại hóa.
Không chỉ là những trường hợp đơn lẻ, nhờ tham gia chuỗi liên kết, gần 60% HTX mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh, hơn 60% cán bộ HTX được đào tạo kỹ năng quản lý, thương thảo và tiếp cận thị trường. Thành viên HTX được tiếp cận đầu vào chất lượng, giá rẻ hơn, còn đầu ra được bao tiêu ổn định, qua đó lợi nhuận tăng rõ rệt và rủi ro giảm đáng kể.
Cũng nhờ cơ chế liên kết, nhiều vùng nguyên liệu tập trung đã hình thành, đạt chuẩn trong nước và quốc tế. Từ cà phê Tây Nguyên, hồ tiêu Đắk Nông, điều Bình Phước đến lúa Séng Cù Lai Châu, hàng loạt sản phẩm nông sản Việt đã có thương hiệu, được truy xuất nguồn gốc và bước vào các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Hoa Kỳ.
Hướng tới nền nông nghiệp liên kết xanh và số
Một trong những nhân tố góp phần đưa Nghị định 98 vào đời sống là hệ thống Liên minh HTX Việt Nam. Thống kê cho thấy, giai đoạn 2018–2023, Liên minh HTX Việt Nam và các tỉnh đã hỗ trợ 870 HTX chuyển đổi số, xây dựng chuỗi sản phẩm chủ lực.
Cùng với đó, tổ chức 123 hội nghị kết nối cung cầu, 86 hội nghị đánh giá thị trường, 470 HTX xây dựng thương hiệu và truy xuất nguồn gốc; phát triển hàng loạt mô hình tiêu biểu như gạo Séng Cù (Lai Châu), hồ tiêu hữu cơ (Đắk Nông), bơ sáp Thái Dương (Bà Rịa – Vũng Tàu)…
Không chỉ hỗ trợ kỹ thuật và thương mại, Liên minh HTX còn đóng vai trò cầu nối chính sách, bảo vệ quyền lợi thành viên, hướng dẫn HTX chuẩn hóa quy trình, quản lý tài nguyên và ứng phó biến đổi khí hậu.
Dù đạt nhiều thành tựu, tuy nhiên cũng cần nhìn nhận thẳng thắn những điểm nghẽn cần tháo gỡ.
Hiện, chỉ khoảng 35% chuỗi liên kết được đánh giá là bền vững. Nhiều HTX còn yếu về năng lực quản trị, thiếu chuyên môn về thị trường, chưa thực sự làm “nhạc trưởng” điều phối sản xuất.
Ở góc nhìn của HTX, ông Nguyễn Văn Minh, Giám đốc HTX Văn Đức (Hà Nội), cho rằng có 3 vướng mắc chính mà HTX đang gặp phải trong quá trình hình thành liên kết chuỗi giá trị.
Thứ nhất là đất đai. Hiện, HTX không được giao đất lâu dài như doanh nghiệp, nên khó thế chấp vay vốn đầu tư hạ tầng. Thứ hai là tín dụng, quy trình vay vốn còn phức tạp, thiếu hình thức bảo đảm phù hợp. Thứ ba là tính bền vững của mô hình liên kết, nhiều chuỗi “tan rã” khi hết thời gian hỗ trợ vì thiếu cơ chế duy trì hợp tác.
“Những “nút thắt” này khiến không ít HTX gặp khó trong phát triển thực chất, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp thiết phải sửa đổi Nghị định 98 để phù hợp với giai đoạn chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và hội nhập sâu”, Giám đốc HTX Văn Đức chia sẻ.
-7442-1762836124.jpg

Để tăng hiệu quả liên kết, HTX cần được xem là “đầu tàu liên kết sản xuất”, doanh nghiệp là “động cơ thị trường”, còn Nhà nước là “người kiến tạo thể chế”.
Trong bối cảnh đó, ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trưởng) cho hay, Nghị định 98 cần được sửa đổi theo hướng hiện đại và linh hoạt hơn, tập trung vào 4 nhóm giải pháp.
Thứ nhất là chuyển từ hỗ trợ đầu vào sang hỗ trợ theo kết quả (Output-Based Aid), ngân sách chỉ giải ngân khi chuỗi liên kết chứng minh được hiệu quả thực tế như bao tiêu, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận kỹ thuật, tạo giá trị gia tăng.
Thứ hai là xây dựng nền tảng số quốc gia về liên kết nông nghiệp, quản lý toàn bộ dữ liệu vùng nguyên liệu, hợp đồng, chứng nhận và các chủ thể tham gia, tạo minh bạch và giảm chi phí giao dịch.
Thứ ba là gắn kết chính sách với mục tiêu phát triển xanh, giảm phát thải và thương mại carbon, phù hợp cam kết quốc tế của Việt Nam.
Thứ tư là thiết lập hệ sinh thái tư vấn liên kết chuyên nghiệp gồm viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp dịch vụ nông nghiệp để nâng cao năng lực lập kế hoạch, quản trị và giám sát cho HTX.
Ngoài ra, cần bổ sung cơ chế tín dụng xanh, bảo hiểm nông nghiệp, hỗ trợ đăng ký mã vùng trồng, nhãn hiệu tập thể, xúc tiến thương mại trong và ngoài nước, đồng thời đơn giản hóa thủ tục đăng ký, cho phép nộp trực tuyến theo “kế hoạch liên kết” thay vì “dự án” để HTX nhỏ dễ tham gia.
Tựu trung lại, sau 6 năm, Nghị định 98/2018/NĐ-CP đã góp phần chuyển đổi mạnh mẽ nền nông nghiệp Việt Nam, từ manh mún sang liên kết, từ tự phát sang quy hoạch, từ kinh nghiệm sang công nghệ. Nông dân dần quen với sản xuất theo hợp đồng, HTX biết cách đàm phán với doanh nghiệp.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, toàn cầu hóa và chuyển đổi số, nông nghiệp Việt Nam buộc phải vừa xanh, vừa thông minh, vừa hội nhập. Để làm được điều đó, HTX cần được xem là “đầu tàu liên kết sản xuất”, doanh nghiệp là “động cơ thị trường”, còn Nhà nước là “người kiến tạo thể chế”.
Hưng Nguyên - Tạp chí Kinh doanh

Tin liên quan

Tin mới nhất

Chịu trách nhiệm nội dung: Ông Đinh Hồng Thái - Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam

Giấy phép số: 175/GP-TTDT ngày 10 tháng 10 năm 2023 của Cục Phát thanh truyền hình và TTĐT thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông.

Ghi rõ nguồn: "vca.org.vn" khi phát hành thông tin từ trang này.

Copyright 2013 vca.org.vn - Technology Supported by ECPVietnam